تحریک مغناطیسی مغز یک روش غیر تهاجمی است که از میدان‌های مغناطیسی برای تحریک سلول‌های عصبی در مغز برای درمان اختلال افسردگی، وسواس فکری عملی استفاده نموده و جزو جدیدترین درمان میگرن است.

تحریک مغناطیسی مغز یا TMS چیست؟

تحریک مغناطیسی ترانس کرانیال یا Transcranial Magnetic Stimulation که با اختصار به آن  TMS گفته می‌شود، یک روش درمان غیر دارویی و غیر تهاجمی، بدون درد با اثربخشی سریع جهت تحریک مغز است که می‌توان برای بهبود علائم و درمان طیف وسیعی از بیماری‌های مغز و اعصاب مورد استفاده قرار گیرد.

روش TMS معمولا زمانی استفاده می‌شود که سایر روش‌های درمانی موثر نبوده باشند. این روش که دارای تاییده FDA می‌باشد می‌تواند برای درمان اختلال افسردگی، وسواس فکری عملی، میگرن و آلزایمر استفاده شود. علاوه بر این، روش تحریک مغناطیسی مغز ابزاری موثر برای بازتوانی و توانبخشی در اختلال‌هایی مانند سکته مغزی، پارکینسون، دردهای نوروپاتیک، تقویت حافظه، کنترل استرس و  اضطراب و فلج بلز به شمار می‌رود.

تحریک مغناطیسی مغز برای درمان اختلالاتی همچون افسردگی شدید تا متوسط، اختلال دو قطبی در فاز افسردگی ، سردردهای میگرنی و اضطراب فراگیر شامل ارسال پالس‌های مغناطیسی تکراری است که با نام تحریک مکرر مغناطیسی فراجمجمه ای (rTMS) شناخته می‌شود.

نحوه انجام تحریک مغناطیسی مغز (TMS/rTMS)

در طول جلسه TMS، یک سیم پیچ الکترومغناطیسی روی پوست سر فرد نزدیک پیشانی او قرار می‌گیرد. الکترومغناطیس بدون درد یک پالس مغناطیسی ارسال می‌کند که سلول‌های عصبی را در ناحیه‌ای از مغز که در کنترل خلق و خو و افسردگی نقش دارند تحریک می‌کند. درواقع می‌توان گفت که این پالس مغناطیسی، نواحی از مغز را فعال می‌کند که در اثر بیماری، فعالیتشان کاهش یافته است.

اگرچه چرایی عملکرد TMS به طور کامل درک نشده است، اما به نظر می‌رسد این تحریک مغناطیسی عملکرد مغز را تحت تاثیر قرار می‌دهد و به نوبه خود علائم بیماری را کاهش می‌دهد و خلق و خو را بهبود می‌بخشد.

دستگاه تحریک مقناطیسی مغز به دلیل استفاده از یک سیستم خنک‌کننده مبتنی بر مکش هوا و همچنین تولید جریان الکتریکی در کویلی که بر روی سر قرار گرفته صداهایی را ایجاد می‌نماید. این صداها آسیبی به آستانه شنیداری مراجع وارد نمی‌کند اما در صورتی که باعث آزار وی شود می‌توان از گوش‌گیر استفاده کرد.

تحریک مغناطیسی مغز TMS

عوارض جانبی تحریک مغناطیسی مغز

عوارض جانبی روش درمانی تحریک مغناطیسی (TMS/rTMS) معمولا خفیف تا متوسط هستند و مدت کوتاهی پس از یک جلسه بهبود می‌یابند و به مرور زمان با جلسات اضافی کاهش می‌یابند.

یکی از شایع ترین عوارض درمان TMS، سردرد است. این عارضه جانبی ناشی از پاسخ پوست سر به میدان مغناطیسی دستگاه است. معمولا در طی جلسات ۱ الی ۳ درمانی TMS وقوع این عارضه جانبی محتمل است.

درمان با TMS باعث تشدید میگرن نمی‌شود. سردرد ناشی از عوارض TMS صرفا بر اساس واکنش پوست سر به میدان مغناطیسی دستگاه است. بنابراین اتفاقی در سطح قشر مغز روی نمی‌دهد که باعث سردرد شود. در صورت وقوع سردرد می‌توانید از مسکن‌های معمول (ژلوفن) استفاده کنید. معمولا این سردردها استمرار پیدا نمی‌کنند و بعد از مدتی برطرف می‌شوند.

به طور کلی عوارض تحریک مغناطیسی مغز شامل موارد زیر است:

• سردرد
• ناراحتی پوست سر در محل تحریک
• سوزن سوزن شدن، اسپاسم یا انقباض عضلات صورت
• سبکی سر
• تشنج (در افراد با سابقه تشنج و یا سابقه فامیلی تشنج)

برای جلوگیری از تشنج چه اقداماتی باید انجام شود؟

یکی از عارضه‌های جانبی احتمالی TMS تشنج مخصوصا در افراد با سابقه صرع است. تا قبل از سال ۱۹۹۵ هیچ چارچوب بالینی مشخصی برای مسائل ایمنی کار با دستگاه وجود نداشت برای همین هم بیشترین تشنج‌ها که حدودا نزدیک به ۱۰ مورد است تا آن زمان گزارش شد. از آن زمان تاکنون با به کار بردن راهبردهایی در جهت ارتقاء ایمنی، میزان تشنج ناشی از TMS به حداقل رسیده است.

افزایش میزان خطر وقوع تشنج به مواردی نظیر مصرف الکل، وابستگی به داروهای بنزودیازپین، استفاده از داروهای روانپزشکی که بر روی آستانه تشنج اثر میگذارند بستگی دارد. به همین دلیل قبل از شروع درمان تمامی موارد احتمالی موثر بر تنشج توسط پزشک چک می‌گردد.

نحوه آمادگی برای درمان با تحریک مغناطیسی ترانس کرانیال

قبل از درمان با روش TMS ممکن است به موارد زیر نیاز داشته باشید:

• معاینه فیزیکی و احتمالا انجام برخی آزمایشات
• ارزیابی برای بحث در مورد اختلال بیمار

آمادگی برای درمان تحریک مغناطیسی مغز

این بررسی‌ها به پزشک کمک می‌کند تا مطمئن شود که TMS ایمن است و گزینه خوبی برای شماست. همچنین اگر باردار هستید یا در فکر باردار شدن هستید و یا هر گونه فلز یا وسایل پزشکی کاشته شده در بدن خود دارید، حتما پزشک خود را در جریان قرار دهید.

در برخی موارد، افرادی که دارای ایمپلنت یا دستگاه‌های فلزی هستند می توانند TMS داشته باشند. با این حال، به دلیل میدان مغناطیسی قوی تولید شده در طول درمان تحریک ترانس کرانیال، این روش برای برخی از افرادی که دارای دستگاه‌های زیر هستند توصیه نمی‌شود:

• گیره یا سیم پیچ آنوریسم
• استنت‌ها
• محرک‌های کاشته شده
• کاشت عصب واگ یا محرک‌های عمقی مغز
• وسایل الکتریکی کاشته شده، مانند ضربان ساز یا پمپ‌های دارویی
• الکترودهایی برای نظارت بر فعالیت مغز
• کاشت حلزون شنوایی
• هر گونه ایمپلنت مغناطیسی
• قطعات گلوله
• هر وسیله فلزی یا شی دیگری که در بدن شما کاشته شود

سایر مواردی که پیش از انجام TMS لازم است به اطلاع پزشک برسانید عبارتند از:

• اگر در حال مصرف داروی خاصی هستید، از جمله داروهای با نسخه یا بدون نسخه، مکمل‌های گیاهی، ویتامین‌ها و سایر مکمل‌ها
• سابقه تشنج یا سابقه خانوادگی صرع
• اگر دارای سایر اختلالات سلامت روان (غیر از اختلالی که برای درمان آن قصد انجام TMS دارید) هستید مانند سوء مصرف مواد، اختلال دوقطبی یا روان‌پریشی
• آسیب مغزی ناشی از بیماری یا آسیب، مانند تومور مغزی، سکته مغزی یا ضربه مغزی
• سردردهای مکرر یا شدید
• اگر قبلا تحت درمان TMS قرار گرفته‌اید

در اولین جلسه درمان تحریک مغناطیسی مغز چه کارهایی انجام می‌شود؟

TMS معمولا در مطب یا کلینیک پزشک متخصص مغز و اعصاب انجام می‌شود. برای موثر بودن درمان، نیاز است یک سری جلسات درمانی به صورت مداوم انجام شود. به طور کلی، جلسات به صورت روزانه و پنج بار در هفته به مدت چهار تا شش هفته انجام می‌شود.

قبل از شروع درمان، پزشک باید بهترین مکان برای قرار دادن آهنرباها روی سر و بهترین دوز انرژی مغناطیسی را برای شما شناسایی کند. اولین جلسه درمانی معمولا حدود ۲۰ دقیقه طول می‌کشد.

تحریک مغناطیسی ترانس کرانیال

به احتمال زیاد در اولین جلسه درمانی TMS اقدامات زیر انجام می‌شود:

• شما به اتاق مخصوص می‌روید و از شما می‌خواهند که روی یک صندلی دراز بکشید و گوش گیرهایی به شما می‌دهند تا در طول درمان استفاده کنید.
• یک سیم پیچ الکترومغناطیسی روی سر شما قرار می‌گیرد و به طور مکرر خاموش و روشن می‌شود تا پالس‌های تحریک کننده تولید کند. این عمل منجر به تولید صدای ضربه زدن یا کلیک می‌شود که معمولا چند ثانیه طول می‌کشد و پس از آن یک مکث ایجاد می‌شود
• پزشک مقدار انرژی مغناطیسی مورد نیاز را با افزایش دوز مغناطیسی تعیین می‌کند تا زمانی که انگشتان یا دستان شما منقبض شوند. که به عنوان آستانه حرکتی شما شناخته می‌شود و به عنوان یک نقطه مرجع در تعیین دوز مناسب برای شما استفاده می‌شود. در طول دوره درمان، بسته به علائم و عوارض جانبی، میزان تحریک را می‌توان تغییر داد.

پس از پایان هر جلسه درمانی می‌توانید به فعالیت‌های عادی روزانه خود بازگردید.

اثر بخشی تحریک عصبی مغز به چه میزان است؟

اگر TMS برای شما موثر باشد، علائم اختلال شما بهبود می‌یابند و یا به طور کامل از بین می‌رود. کاهش علائم ممکن است چند هفته طول بکشد. اثربخشی روش تحرثک مغناطیسی مغز ممکن است با کسب اطلاعات بیشتر در مورد تکنیک‌ها، تعداد تحریکات مورد نیاز و بهترین محل‌های قرارگیری روی مغز برای تحریک بهبود یابد.

پس از تکمیل یک سری درمان TMS، مراقبت‌های استاندارد مانند دارو درمانی و روان درمانی ممکن است به عنوان درمان مداوم توصیه شود. با این حال، اگر اختلال فرد با استفاده از تحریک عصبی مغز بهبود یافت اما بعدا علائمی را تجربه کرد، درمان TMS شما می تواند تکرار شود. این سری درمان را القای مجدد می‌نامند.